สมาพันธ์แพทย์แผนไทยแห่งประเทศไทย (สพท.)

ว่าด้วยองค์ประกอบของชีวิต

โดย สันติสุข โสภณสิริ

ตอนที่ 3

พุทธธรรมมองเห็นสิ่งทั้งหลายในรูปของกระแสที่ประกอบด้วยปัจจัยต่างๆ อัน สัมพันธ์เนื่องอาศัยกัน หรือมาประชุมกันเข้า

ตัวตนแท้ๆ ของสิ่งทั้งหลายไม่มี แต่อยู่ในรูป ของ เบญจขันธ์ หรือ ขันธ์ 5 หมายถึง กองแห่งรูปธรรมและนามธรรม 5 หมวด

ที่ ประชุมกันเข้าเป็นหน่วยรวม ซึ่งบัญญัติ เรียกว่า สัตว์ บุคคล ตัวตน เรา เขา เป็นต้น หรือ ขันธ์ ยังหมายถึง ส่วนประกอบ

5 อย่าง ที่รวมเข้าเป็นชีวิต ได้แก่

1. รูป ได้แก่ ส่วนประกอบฝ่ายรูปธรรมทั้งหมด ร่างกาย และพฤติกรรม ทั้งหมดของร่างกาย หรือสสารพลังงานฝ่ายวัตถุ

พร้อมทั้งสมบัติและ พฤติการณ์ต่างๆ ของสสารพลังงานเหล่านั้น

2. เวทนา ได้แก่ ความรู้สึกสุข ทุกข์ หรือเฉยๆ ซึ่งเกิดจากผัสสะทางประสาท ทั้ง 5 และทางใจ

3. สัญญา ได้แก่ ความกำหนดได้ หมายรู้และจดจำ สิ่งต่างๆได้

4. สังขาร ได้แก่ องค์ประกอบหรือคุณสมบัติต่างๆ ของจิต มีเจตนาเป็นตัวนำ ซึ่งปรุงแต่จิตให้ดี หรือชั่ว หรือเป็นกลาง

ปรุงแต่งความนึกคิดในใจ และการแสดงออกทางกาย วาจา ให้เป็นไปต่างๆ เป็นที่มาของกรรม หรือ เรียกว่า เครื่องปรุงของจิต

เครื่องปรุงของความคิด และเครื่องปรุงของกรรม

5. วิญญาณ ได้แก่ ความรู้แจ้งอารมณ์ทางประสาททั้ง 5 และทางใจ คือการ เห็น การได้ยิน การได้กลิ่น การรู้รส การรู้

สัมผัสทางกาย และการรู้อารมณ์ ทางใจ

ขันธ์ 5 นี้ ย่อลงมาเป็น 2 คือ นาม และรูป รูปขันธ์จัดเป็นฝ่ายรูป ส่วนอีก 4 ขันธ์ที่เหลือเป็นฝ่ายนาม ในพระไตรปิฎกมี

คำอธิบายถึงรูปขันธ์และลักษณะของธาตุ หลักทั้ง 4 ไว้ดังนี้

"ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ก็อุปทานขันธ์ คือ รูปเป็นไฉน คือ มหาภูตรูป 4 และรูปที่อาศัยมหาภูตรูป 4 ดูกรท่านผู้มีอายุ

ทั้งหลาย ก็มหาภูติรูป 4 เป็นไฉน คือ ปฐวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ" (มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก)

(ต่อตอนที่ 4 ว่าด้วย ดิน น้ำ ลม ไฟ)

(ปรับปรุงจากเอกสารที่ตีพิพม์ครั้งแรกใน "รายงานการสาธารณสุขไทยด้านการแพทย์แผนไทย

การแพทย์พื้นบ้าน และการแพทย์ทางเลือก 2552-2553 (สิงหาคม 2553)" )